Եռակի կապ

Եռակի կապը քիմիայում կապ է երկու ատոմների միջև, որը ներառում է վեց կապող էլեկտրոն՝ կովալենտային մեկ կապում սովորական երկուսի փոխարեն։ Եռակի կապերն ավելի ամուր են, քան համարժեք մեկ կամ կրկնակի կապերը՝ երեքի կարգով։ Ամենատարածված եռակի կապը ազոտի N₂ մոլեկուլում է, երկրորդ ամենատարածվածը ածխածնի երկու ատոմների միջև է, որը կարելի է գտնել ալկիններում։ Եռակի կապ պարունակող այլ ֆունկցիոնալ խմբեր են ցիանիդները և իզոցիանիդները։ Որոշ երկատոմային մոլեկուլներ, ինչպիսիք են դիազոտը և ածխածնի մոնօքսիդը, նույնպես ունեն եռակի կապ։ Կմախքի բանաձևերում եռակի կապը գծվում է որպես երեք զուգահեռ գծեր (≡) երկու միացված ատոմների միջև^[1]^[2]։

**Եռակի կապ ունեցող քիմիական միացություններ**

Ացետիլեն, H−C≡C−H	Ցիանոգեն, N≡C−C≡N	Ածխածնի մոնօքսիդ, C≡O

Կապ

Կապի տեսակները կարելի է բացատրել ուղեծրի հիբրիդացման տեսանկյունից։ Ացետիլենի դեպքում ածխածնի յուրաքանչյուր ատոմ ունի երկու sp-օրբիտալ և երկու p-օրբիտալ։ Երկու sp-օրբիտալները գծային են 180° անկյուններով և զբաղեցնում են x առանցքը (դեկարտյան կոորդինատային համակարգ)։ p- ուղեծրերը ուղղահայաց են y առանցքի և z առանցքի վրա։ Երբ ածխածնի ատոմները մոտենում են միմյանց, sp ուղեծրերը համընկնում են՝ ձևավորելով sp-sp սիգմա կապ։ Միաժամանակ p_z-օրբիտալները մոտենում են և միասին կազմում են p_z-p_z պի-կապ։ Նմանապես, մյուս զույգ py-օրբիտալները կազմում են p_y-p_y pi-կապ։ Արդյունքը մեկ սիգմա կապի և երկու pi կապի ձևավորումն է։

Կռացած կապի մոդելում եռակի կապը կարող է ձևավորվել նաև երեք sp³ բլթերի համընկնման արդյունքում՝ առանց pi-կապ ստեղծելու անհրաժեշտության^[3]։

Եռակի կապը թթվածնից ծանր տարրերի միջև

Հեքսա(տերտ-բուտօքսի)դիտունգստրեմ (III) կառուցվածքը, մետաղ-մետաղ եռակի կապի օրինակ։

Թթվածնից ծանր շատ տարրեր կարող են ձևավորել եռակի կապեր։ Տարածված են B-խմբի մետաղների համար։ Հեքսա(տերտ-բուտօքսի)դիտունգստրեմ(III) և հեքսա(տերտ-բուտօքսի)դիմոլիբդեն(III) հայտնի օրինակներ են։ M-M հեռավորությունը մոտավորապես 233 պիկոմետր է^[4]։ W2 միացությունը հատուկ ուշադրություն է գրավել ալկինների հետ իր ռեակցիաների համար, ինչը հանգեցնում է RC≡W(OBut)3 բանաձևի մետաղ-ածխածին եռակի կապով միացությունների^[5]։

Ծանոթագրություններ

↑ Organic Chemistry 2nd Ed. John McMurry
↑ Pyykkö, Pekka; Riedel, Sebastian; Patzschke, Michael (2005). «Triple-Bond Covalent Radii». Chemistry: A European Journal. 11 (12): 3511–20. doi:10.1002/chem.200401299. PMID 15832398.
↑ Advanced Organic Chemistry Carey, Francis A., Sundberg, Richard J. 5th ed. 2007
↑ Chisholm, Malcolm H.; Gallucci, Judith C.; Hollandsworth, Carl B. (2006). «Crystal and molecular structure of W₂(OBut)₆ and electronic structure calculations on various conformers of W₂(OMe)₆». Polyhedron. 25 (4): 827–833. doi:10.1016/j.poly.2005.07.010.
↑ .Listemann, Mark L.; Schrock, Richard R. (1985). «Multiple metal carbon Bonds. 35. A General Route to tri-tert-Butoxytungsten Alkylidyne complexes. Scission of Acetylenes by Ditungsten Hexa-tert-butoxide». Organometallics. 4: 74–83. doi:10.1021/om00120a014.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եռակի կապ» հոդվածին։

[1] Organic Chemistry 2nd Ed. John McMurry

[2] Pyykkö, Pekka; Riedel, Sebastian; Patzschke, Michael (2005). «Triple-Bond Covalent Radii». Chemistry: A European Journal. 11 (12): 3511–20. doi:10.1002/chem.200401299. PMID 15832398.

[3] Advanced Organic Chemistry Carey, Francis A., Sundberg, Richard J. 5th ed. 2007

[4] Chisholm, Malcolm H.; Gallucci, Judith C.; Hollandsworth, Carl B. (2006). «Crystal and molecular structure of W₂(OBut)₆ and electronic structure calculations on various conformers of W₂(OMe)₆». Polyhedron. 25 (4): 827–833. doi:10.1016/j.poly.2005.07.010.

[5] .Listemann, Mark L.; Schrock, Richard R. (1985). «Multiple metal carbon Bonds. 35. A General Route to tri-tert-Butoxytungsten Alkylidyne complexes. Scission of Acetylenes by Ditungsten Hexa-tert-butoxide». Organometallics. 4: 74–83. doi:10.1021/om00120a014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]